طرح توجیهی کاشت آنغوزه پردرآمدترین گیاه دارویی

آنغوزه یک گونه از گیاهان دارویی است که می‌تواند درآمد بالای یک میلیارد تومانی را در هر هکتار برای کشاورز داشته باشد. طرح توجیهی کشاورزی گیاه انغوزه به عنوان گیاهی کم‌توقع و کم آب طلب به نسبت سایر گیاهان، این گیاه می‌تواند ارزش اقتصادی خوبی را برای کشاورز داشته باشد. اگر یک مرتبه کشاورز این گیاه را کشت کند و به خوبی هم از آن مراقبت شود تا ۲۰ سال می‌تواند برای کشاورز ارزش افزوده اقتصادی داشته باشد.

 ایجاد زنجیره ارزش و تأمین گیاهان دارویی در کشور ضروری است. زیره سبز، نعناع فلفلی، گل محمدی، آنغوزه، باریجه، زیره سیاه کوهی، خاکشیر، رازیانه، شیرین‌بیان و بالنگو جزو گیاهان اصلی هستند که در ایران کشت زراعی می‌شوند و از نظر سطح زیر کشت رقم قابل توجهی دارند.

در ایران شهرک های گیاهان دارویی در حال شکل‌گیری است و تمام زنجیره‌های تولید، ارزش محصول، اشتغال‌زایی، فرهنگ‌سازی مصرف گیاهان دارویی و اکوتوریسم در آن دیده شده و این طرح در حال جذب سرمایه‌گذار است تا به نوعی واسطه‌گری حذف و قیمت گیاهان دارویی واقعی شود.

 با توجه به اینکه روز به روز اراضی که دسترسی به آب دارند کمتر می‌شود و خشکسالی داریم. باید بیشتر روی پرورش گیاه هایی که نیاز آبی کمی دارند سرمایه‌گذاری کنیم.

گیاه دارویی آنغوزه چیست؟

گیاه آنغوزه با نام های مختلفی در ایران و سایر نقاط جهان شناخته می شود.

• نام های فارسی: انغوزه، انغوزه سرخ، انغوزه سفید، انگبین، انگبینه، صمغ انگبین، صمغ ناگبیز، صمغ ناگبیز سرخ، صمغ ناگبیز سفید، صمغ ناگبیز خراسانی
• نام های عربی: انگبین، صمغ انگبین، صمغ ناگبیز، صمغ ناگبیز سرخ، صمغ ناگبیز سفید
• نام های انگلیسی: Asafoetida, Asafoetida gum, Asafidity, Giant fennel, Ferula assa-foetida
• نام های علمی: Ferula assa-foetida

نام علمی گیاه آنغوزه Ferula assa-foetida است. این گیاه از خانواده چتریان (Umbelliferae) است. آنغوزه یک گیاه علفی چند ساله است که ارتفاع آن به 2 تا 3 متر می رسد. این گیاه بومی ایران، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و چین است.

گیاه آنغوزه یا هنگ با نام علمی Ferula assa-foetida از تیره چتریان Apiaceae که در عربی به آن صمغ الانجدان و در انگلیسی به آن Stingingassa می گویند. از آنجایی که زیستگاه این گیاه فقط ایران و افغانستان می‌باشد؛ از این رو این گیاه جزء گونه های نادر محسوب می‌گردد. آنغوزه گیاهی منوکارپیک می‌باشد که پس از تولید گل و بذر، سیکل حیات آن به اتمام می‌رسد.

آنغوزه یا آنقوزه گیاهی با ریشه‌هایی ضخیم و گوشتی است. این گیاه در مناطق خشک و آهکی نواحی گرم آسیا مثل بیابان‌های خشک ایران و کوه‌های افغانستان و در هند رشد می‌کند و گل‌هایی زردرنگ دارد که به صورت گل آذین چتری در انتهای ساقه‌ها قرار می‌گیرند.

کاربردهای آنغوزه

آنغوزه از زمان‌های قدیم در طب سنتی ایران و جهان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

صمغ آنغوزه که از ریشه آن استحصال می‌گردد، در صنعت برای تهیه چسب الماس و در پزشکی به عنوان ضد تشنج، ضد انگل، قاعده آور، بادشکن و برای درمان هیستری و دفع آفات خاکزی به کار می‌رود. همچنین برای درمان زخمهای چرکی، ناراحتی‌های معده و انگل‌های گوارشی، برونشیت مزمن، تنگی نفس و خلط آور مصرف سنتی دا شته و در صنایع غذایی، عطرسازی، رنگ سازی و ساخت مواد پاک کننده کاربرد دارد.

جوانه‌های زایشی و برگهای آنغوزه، در ابتدای فصل رشد، در تهیه نوعی آش مصرف سنتی دارد.

آنغوزه همچنین در آشپزی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه طعم و عطر خاصی به غذا می‌دهد و در تهیه انواع غذاهای سنتی ایرانی مانند آش رشته، عدسی، و لوبیا پلو استفاده می‌شود.

در مصرف آنغوزه باید احتیاط کرد، زیرا این گیاه در مقادیر زیاد می‌تواند عوارض جانبی مانند تحریک پوست، چشم، و دستگاه گوارش داشته باشد. همچنین مصرف آنغوزه در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود.

طرح توجیهی کشت و پرورش گیاه آنغوزه

از نظر تاریخی گیاهان دارویی اهمیت فراوانی در توسعه جوامع مختلف داشته‌اند، از گذشته تا‌کنون استفاده از بعضی گیاهان دارویی به‌صورت سنتی مرسوم بوده و هنوز هم رواج دارد به همین دلیل همیشه تحقیقات وسیعی جهت یافتن فراورده ها و مواد طبیعی دارویی گیاهان در حال انجام است.

امروزه اهمیت گیاهان دارویی و شناساندن نقش حیاتی آن‌ها در پیشبرد اهداف ملی، منطقه‌ای و جهانی برای تحقق سلامت، خودکفایی دارویی، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی بر کسی پوشیده نیست،گیاهان دارویی به‌عنوان ذخایر و گنجینه‌های ژنتیکی کیانی می‌تواند بزرگ‌ترین ثروت ملی برای هر کشوری از تولیدات مهم بخش کشاورزی محسوب شود.

دلایل پرورش گیاه آنغوزه

• کم آبی: آنغوزه گیاهی کم آب بر است و می‌توان آن را در مناطق خشک و نیمه خشک نیز کشت کرد.
• مقاوم بودن: آنغوزه گیاهی مقاوم است و در برابر سرما و گرمای شدید و خشکسالی نیز دوام می‌آورد.
• اشتغالزایی بالا: کشت آنغوزه به طور مستقیم و غیرمستقیم زمینه اشتغال برای افراد زیادی را فراهم می‌کند.
• قابلیت کشت تلفیقی: آنغوزه را می‌توان به صورت تلفیقی با سایر گیاهان دارویی مانند زیره سیاه و قدومه شیرازی کشت کرد.

زمان کاشت آنغوزه

آنغوزه گیاهی فصلی است که در فصل بهار کاشت می‌شود. بهترین زمان کاشت آنغوزه، اواخر اسفند تا اوایل فروردین است. در این زمان، دمای هوا به اندازه کافی بالا رفته است و بارش‌های بهاری نیز شروع شده‌اند.

مکان کاشت آنغوزه

آنغوزه گیاهی مقاوم است و در انواع خاک‌ها می‌تواند رشد کند. با این حال، خاک‌های رسی و شنی که زهکشی خوبی دارند، برای رشد این گیاه مناسب‌تر هستند. آنغوزه به نور آفتاب کامل نیاز دارد.

روش کاشت آنغوزه به صورت مستقیم و غیر مستقیم

در روش کاشت مستقیم آنغوزه، بذرها را به صورت یکنواخت روی سطح زمین می‌پاشند و سپس با خاک نرم می‌پوشانند. فاصله بین بذرها باید حدود 20 تا 40 سانتی‌متر باشد.

مراحل کاشت آنغوزه به روش مستقیم به شرح زیر است:

1. زمین مورد نظر را شخم بزنید و آماده کاشت کنید.
2. خاک را به عمق 2 تا 3 سانتی‌متر نرم کنید.
3. بذرها را به صورت یکنواخت روی سطح زمین بپاشید.
4. بذرها را با خاک نرم بپوشانید.
5. زمین را آبیاری کنید.

در روش کاشت غیرمستقیم آنغوزه، بذرها را ابتدا در خزانه می‌کارند و پس از رشد و قوی شدن گیاهچه‌ها، آن‌ها را به زمین اصلی منتقل می‌کنند.

بذرپاشی آنغوزه: این روش کاشت آنغوزه در زمینی انجام می‌شود که زیاد سفت نباشد و بذر باید به‌طور یکنواخت در سطح زمین پخش شود به‌صورت که هم از تراکم بوته‌ها پس از سبز شدن جلوگیری شود و هم اینکه خیلی تنک کشت نشود.

مراقبت‌های پس از کاشت گیاه آنغوزه

آنغوزه گیاهی مقاوم است و به مراقبت زیادی نیاز ندارد. با این حال، برای رشد بهتر گیاه، باید نکات زیر را رعایت کنید:

• گیاه را به طور منظم آبیاری کنید.
• در صورت نیاز، زمین را وجین کنید تا از رشد علف‌های هرز جلوگیری شود.
• در صورت مشاهده آفات یا بیماری‌ها، نسبت به مبارزه با آن‌ها اقدام کنید.

طرح کاشت و تولید آنغوزه در شرایط دیم

آنغوزه گیاهی است که می‌توان آن را به صورت دیم نیز کشت کرد. این گیاه به آبیاری زیادی نیاز ندارد و می‌تواند در مناطق خشک و نیمه خشک نیز رشد کند.

مراحل کشت دیم آنغوزه

• مرحله آماده سازی بستر: زمین را شخم سطحی زده و سپس در جهت شیب زمین تسطیح کنید.
• مرحله کاشت: بهترین زمان کاشت آنغوزه اواسط آذر تا اواسط دی ماه است. هر چند کاشت بذر آنغوزه به صورت دیم، نیاز به بستر خاصی ندارد و حتی به صورت بذرپاشی دستی سبز می‌گردد؛ ولی برای بالا بردن شانس جوانه زنی، بهتر است بذرها را در داخل جوی‌های کوچک به عرض ۱۵ سانتیمتر و به عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر بکارید. فاصله کاشت بذر در طول ردیف‌ها باید حداقل ۵۰ سانتیمتر باشد و فاصله بین ردیف‌ها نباید از یک متر بیشتر باشد.
• مرحله داشت: در ۳ سال اول پس از کاشت، علف‌های هرز را به روش مکانیکی حذف کنید. همچنین ترمیم مسیر جوی‌های کاشت برای ذخیره بهتر نزولات آسمانی ضروری است.
• مرحله برداشت: برداشت آنغوزه معمولاً ۵ سال پس از کاشت انجام می‌گیرد. بهترین نشانه برای برداشت، خشک شدن کامل برگ‌های قاعده‌ای گیاه است. پس از خشک شدن برگ‌ها، ریشه گیاه را به روش صحیح تیغ بزنید.

نکات مهم در کشت دیم آنغوزه

• از کاشت آنغوزه در مناطقی که بارندگی سالانه کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر است، خودداری کنید.
• برای افزایش شانس جوانه‌زنی، در هر چاله حداقل ۳ تا ۵ بذر بکارید.
• از جمع‌آوری برگ‌های خشک شده آنغوزه در پایان سال زراعی خودداری کنید.
• برای برداشت صمغ، از روش تیغ‌زنی صحیح استفاده کنید.

شرایط کشت دیم آنغوزه

برای کشت دیم آنغوزه، باید شرایط زیر را رعایت کرد:

• اقلیم: آنغوزه در مناطق خشک و نیمه خشک با بارندگی سالانه حداقل ۲۰۰ میلی‌متر قابل کشت است.
• خاک: آنغوزه در انواع خاک‌ها می‌تواند رشد کند، اما خاک‌های رسی و شنی که زهکشی خوبی دارند، برای رشد این گیاه مناسب‌تر هستند.
• آماده‌سازی زمین: زمین مورد نظر را باید شخم بزنید و آماده کاشت کنید. خاک را به عمق 20 تا 30 سانتی‌متر نرم کنید و علف‌های هرز را از بین ببرید.
• زمان کاشت: بهترین زمان کاشت آنغوزه، اواخر اسفند تا اوایل فروردین است.
• روش کاشت: آنغوزه را می‌توان به روش مستقیم کاشت. در این روش، بذرها را به صورت یکنواخت روی سطح زمین می‌پاشند و سپس با خاک نرم می‌پوشانند. فاصله بین بذرها باید حدود 20 تا 40 سانتی‌متر باشد.

برداشت آنغوزه و شرایط نگهداری

برداشت آنغوزه معمولاً پنج سال بعد از کاشت انجام می‌گیرد. هرچه سن گیاه از پنج سال بیشتر باشد به دلیل قطور شدن ریشه گیاه صمغ بیشتری به دست خواهد شد. برای برداشت صمغ، ابتدا باید اجازه داد تا کلیه مواد مؤثر ه موجود در برگهای گیاه وارد ریشه شود که معمولاً، عمل، در پایان فصل رشد که زمان آن بسته به شرایط اقلیمی منطقه کاشت متفاوت می‌باشد رخ می‌دهد. بهترین نشانه برای شناخت انتقال صمغ از برگها به ریشه، خشک شدن کامل برگهای قاعدهای گیاه می‌باشد که نشانه آن، انفصال دمبرگ از منطقه یقه (محل اتصال دمبرگ به بخش فوقانی ریشه) می‌باشد. هر چند در اقالیم مختلف ایران، زمان خشک شدن برگها یکسان نمی‌باشد؛ ولی معمولاً خشک شدن برگها از اواسط اردیبهشت به تدریج شروع شده و در اغلب مناطق تا پایان خرداد، کل برگهای گیاه خشک می‌شود.

پس از خشک شدن برگها مرحله تیغ زنی و استحصال صمغ به روش تیغزنی از ریشه گیاه آنغوزه آغاز می‌گردد. روش تیغ زنی بسیار مهم بوده و چنانچه نکات فنی در آن رعایت نشود منجر به مرگ گیاه می‌گردد. در همین خصوص، می‌توان به برش عرضی ریشه اشاره کرد که اغلب در مراتعی که رویشگاه طبیعی این گیاه بوده، اجرا می‌شود. در روش عرضی که توسط افراد سودجو و ناآگاه، صورت می‌گیرد، پس از کنار زدن خاک اطراف ریشه، با قطع بخش فوقانی ریشه به ضخامت ۱ تا ۲ سانتیمتر، جوانه رویشی انتهای یقه قطع شده و همگام با برداشت صمغ، گیاه می‌میرد. این روش، به (کفبری ریشه) نیز معروف است.

آنغوزه را باید در محلی خشک و خنک نگهداری کرد. بهترین دما برای نگهداری آنغوزه، بین 10 تا 15 درجه سانتیگراد است. آنغوزه را می‌توان در ظرف‌های دربسته پلاستیکی یا شیشه‌ای نگهداری کرد.

آنغوزه در صورت نگهداری صحیح، می‌تواند تا 2 سال ماندگاری داشته باشد. با این حال، توصیه می‌شود که آنغوزه را در اسرع وقت پس از برداشت، مصرف یا به بازار عرضه کنید.

انواع محصولات آنغوزه

• شیرابه آنغوزه، اصلی‌ترین و باارزش‌ترین محصول، منبعی غنی از مواد مغذی و دارویی است که می‌تواند سودآوری بالایی برای کشاورز داشته باشد.
• برگ آنغوزه نیز پس از خشک شدن، کاربردهای دارویی دارد و به‌عنوان ضدعفونی‌کننده دستگاه گوارش برای انسان، حیوان و طیور استفاده می‌شود.
• برداشت آنغوزه، مخلوطی از شیرابه و لایه‌هایی از ساقه زیرزمینی، به‌عنوان ادویه ضد نفخ در کشورهایی با جامعه گیاه‌خوار کاربرد دارد.
• برداشت بذر، کمترین کاربرد را دارد و عمدتاً برای گسترش رویشگاه‌های آنغوزه استفاده می‌شود.

آنغوزه کشون نوعی تیغ زدن گیاه برای استحصال صمع یا شیرابه آن است که این عمل از اواسط تابستان و قبل از خشک شدن گیاه آغاز و تا اواخر مهر ادامه دارد.

آمار کشت آنغوزه در ایران

براساس آمارهای منتشر شده توسط وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت آنغوزه در ایران امسال، با افزایش 10 درصدی نسبت به سال گذشته، به حدود 110 هزار هکتار رسید. این میزان سطح زیر کشت، حدود 27 درصد از سطح زیر کشت جهانی آنغوزه را تشکیل می‌دهد.

تولید آنغوزه در ایران نیز امسال، با افزایش 15 درصدی نسبت به سال گذشته، به حدود 23 هزار تن رسید. این میزان تولید، حدود 45 درصد از تولید جهانی آنغوزه را تشکیل می‌دهد.

با توجه به ارزش اقتصادی بالای آنغوزه و تقاضای رو به افزایش برای این گیاه در جهان، پیش‌بینی می‌شود که کشت آنغوزه در ایران در سال‌های آینده افزایش یابد. همچنین، با توسعه کشت آنغوزه به صورت دیم، می‌توان از منابع آبی کشور به طور بهینه‌تری استفاده کرد.

در حال حاضر، ایران یکی از بزرگترین صادرکنندگان آنغوزه در جهان است.

استان های عمده تولیدکننده آنغوزه در ایران:

• خراسان رضوی: حدود 52 درصد از سطح زیر کشت و تولید آنغوزه در ایران در استان خراسان رضوی قرار دارد.
• فارس: حدود 24 درصد از سطح زیر کشت و تولید آنغوزه در ایران در استان فارس قرار دارد.
• کرمان: حدود 14 درصد از سطح زیر کشت و تولید آنغوزه در ایران در استان کرمان قرار دارد.

کشورهای عمده واردکننده آنغوزه از ایران:

• چین: چین بزرگترین واردکننده آنغوزه از ایران است.
• هند: هند دومین واردکننده بزرگ آنغوزه از ایران است.
• عراق: عراق سومین واردکننده بزرگ آنغوزه از ایران است.

ارزش اقتصادی آنغوزه و بازار فروش آنغوزه

آنغوزه گیاهی با ارزش اقتصادی بالا است. این گیاه از جمله گیاهان دارویی پرمصرف در جهان است و در صنایع داروسازی، غذایی، و آرایشی بهداشتی کاربرد دارد. قیمت آنغوزه در بازار، بسته به کیفیت و میزان آن، متفاوت است.

آنغوزه یک گیاه دارویی کمیاب و ارزشمند است که در ایران، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و چین می‌روید. این گیاه از ریشه‌های زیرزمینی‌اش به دست می‌آید که در طب سنتی برای درمان بیماری‌های مختلفی مانند آسم، تنگی نفس، سرفه، برونشیت و سل استفاده می‌شود. همچنین از آنغوزه در صنایع غذایی، آرایشی و بهداشتی نیز استفاده می‌شود.

ارزش اقتصادی آنغوزه به دلیل کمیاب بودن و خواص درمانی آن بسیار بالاست. قیمت آنغوزه در بازارهای جهانی بسته به کیفیت و میزان آن متفاوت است، اما به طور کلی قیمت آن بسیار بالا است. در سال‌های اخیر، تقاضا برای آنغوزه در جهان افزایش یافته است که این امر باعث افزایش قیمت آن شده است.

خلاصه سرمایه گذاری طرح کاشت آنغوزه

• سطح زیر کشت: 1 هکتار
• میزان برداشت: 150 تا 200 کیلوگرم در هکتار
• سرمایه گذاری ثابت: 50 تا 100 میلیون تومان
• سرمایه در گردش: 20 تا 30 میلیون تومان
• اشتغالزایی: ۲ تا ۵ نفر
• دوره بازگشت سرمایه: 3 تا 5 سال